[ Pobierz całość w formacie PDF ]
interpretacją zaproponowaną HiHL Peterssona i przyjętą przez Giinterta" oraz
przez lizila12, odwołującą się do innego indoeuropejskiego iia *uer wiązać"
(sanskr. waratra pas", lina", kiru, wert nawlec", haftować", rosyjskie
werenica
-,jznur", łańcuch")13. Waruna przedstawiany jest ze aittn w ręku14, a w
obrzędach wszystko to, co łączy
-pczynając od węzłów określa się jako warunowe15. (kjes Dumezil uzasadnia
ową magiczną moc szafarza tpv tym, \e jest on władcą. Więzy Warany są równie
tiitzne, jak magiczna jest sama Najwy\sza WÅ‚adza; sÄ… (isymbolem mocy
mistycznych będących przywilejem tf, a które nazywają się: sprawiedliwość,
umiejÄ™tność mtcnia, bezpieczeÅ„stwo królewskie i publiczne, wszystkie tÅ‚lze».
Berło i więzy, danda i pasa, posiadają w Indiach ip nimi przywilej wyra\ania
tego wszystkiego" .
'l Bergaigne, La religion vedique d'apres les Hymnes du Å‚tf«/a, Paris 1883, t.
III, s. 114, 157 i nast; H. Guntert, Der * Weltkónig und Heiland, Halle 1923,
s. 120 i nast, liizil, Ouranos-Yaruna, dz. cyt., s. 50. O tym samym at-tie w
brahmanach pisze S. Levi, La Doctrine du Sacnp Mis Brahmanas, Paris 1898, s.
153 i nast. I9er arische Weltkónig und Heiland, dz. cyt., s. 144.
{mranos-Varuna, dz. cyt., s. 49. . jg.
lab. Walde- Pokorny, Yergleichendes Wórterbuch der u
ftuschen Sprachen, 1930, t. I, s. 263. ^/
jc cyt,
;Bergaigne, La religion vedique d'apres les Hyn'n .^
,
frfa, dz. cyt., t. III, s. 114; Levi, La Doctrine du
kies Brahmanas, dz. cyt., s. 153; E. W. Hopkms,
tiilogy, Strasbourg 1920, s. 116 i nast. ^
jlevi, La Doctrine du Sacrifice dam les Brahmanas, ^ 0; Dumezil, Ouranos-
Yanma, dz. cyt., przypis l na
'Dumezil, Ouranos-Yaruna, dz. cyt., s. 53.
111
Bóg związu/ąc}'" i svmbolizm węzłów
Co do tego nie ma wątpliwości. Jednak aspekt najwy\szego władcy", a nawet
władcy-czarownika" nie wyczerpuje zło\onej natury, która charakteryzuje
Warunę ju\ w najstarszych tekstach wedyjskich. Choć nie mo\na go
zaklasyfikować wyłącznie jako boga Niebios", niemniej jednak posiada on cechy
właściwe bóstwom uranicznym. Jest on wiśwa-darśata, dostrzegalny wszędzie"
(Rygweda VIII, 41) 3), on to ugruntował dwa szerokie światy" (Rygweda VII,
86, l)17, wicher to jego oddech (Rygweda VII, 87, 2). Mitra i on sam doznajÄ…
czci jako wielcy królowie", którzy władają tym światem:
W błyszczących chmurach idziecie ku grzmotom Przez swą moc boską deszcz
spuszczacie z nieba! " >; Do nieba sięga wasza moc czarowna: Słońce się
zjawia, światło, orę\ barwny! Wy go kryjecie chmurami i deszczem Pard\anji
krople miodowe spadajÄ…!18
Ta struktura kosmiczna pozwoliła Warunie wcześnie przyjąć cechy lunarne19 i
pluwialne, do tego stopnia, \e z czasem stał się on bóstwem Oceanu20. Ta sama
kosmicz-no-uraniczna struktura tłumaczy inne funkcje i atrybuty Waruny: na
przykład jego wszechwiedzę (Atharwaweda
> 16, 2-7 itd.), czy nieomylność (Ryg\veda I, 35, J'nast.). Jest on
sahasrakza, tysiÄ…coki" (Rygweda VII, 34,
;, wedle mitycznej formuły czyniącej aluzję do gwiazd,
przynajmniej początkowo mogła określać
Rigwedy, dz. cyt., s. 66. [Przyp. tłum.] veda V, 63, 2-5. [Hymny
Rigwedy, dz. cyt., s. 55 if^yp. tłum.]
s- l i n| and' vedische Mythologie, Breslau 1902, t. III,
20 T
s. i5g j ' La Doctrine du Sacrifice dans les Brahmanas, dz. cyt., ^er Veo '
^leyer, Trilogie altindischer Mdchte und Feste 'nast. Setation- Zurich-Leipzig
1937, t. III, s. 206 i nast., 269
Bóg związujący" i symbolizm węzłów
113
Obruzv i symbole
112
jedynie bóstwo uraniczne21. Atrybuty najwy\szej władzy uległy rozszerzeniu i
wzmocniły atrybuty niebiańskie: Wa runa widzi i wie wszystko, góruje bowiem
nad światem ze swej gwiezdnej siedziby; a jednocześnie mo\e wszystko, gdy\
jest kosmokratÄ… jako stra\nik uniwersalnego porzÄ…dku karze poprzez
nało\enie więzów" (to znaczy przez chorobę, niemoc) tych, którzy naruszają
prawo. Mamy tu zatem do czynienia z godną uwagi symetrią między tym, co
moglibyśmy nazwać warstwą niebiańską" i warstwą królewską" Waruny. Warstwy
te są symetryczne i dopełniają się wzajemnie: Niebo jest transcendentne i
jedyne, dokładnie tak, jak Władca Wszechświata; skłonność do bierności, tak
wyrazna u wszystkich najwy\szych bogów Nieba22, ma związek z atrybutami
magicznymi" bogów-władców, którzy działają, nie działając", inaczej mówiąc,
oddziałują bezpośrednio mocą duchową".
Struktura Waruny jest zło\ona, ale zawsze posiada on pewną strukturę: jego
rozmaite formy są głęboko spójne. I jako kosmokratą, i jako bóstwo uraniczne,
zawsze widzi wszystko, jest wszechmocny, a tak\e, w razie potrzeby, zwiÄ…zuje"
dzięki swej duchowej mocy" magii. Ale jego charakter kosmiczny jest jeszcze
bardziej zło\ony: nie tylko jest on, jak widzieliśmy, bogiem niebiańskim, ae
tak\e lunarnym i akwatycznym. W Warunie była; ' prawdopodobnie ju\ bardzo
wcześnie, pewna domina", nocna", której nie omieszkali podkreślić Bergaigne "
niedawno, Ananda Coomaraswamy23. Bergaigne zau
smjtli "' '
21 Pettazzoni, Le Corps parseme d'yeux, Zalmoxis s. l i nast.
22 Zob. Eliade, Traktat..., dz. cyt., s. 50 i nast.
23 Przede wszystkim w: The darker side oj the sonian Miscellaneous
Collections", t. XCIV, nr l 1935, oraz w: Spiritual Authority and Temporal
Indian Theory of Government, American Oriental Haven 1942.
" P4 \e wedle komentatora Tajttirija-sanhity (I, 8, 16, 1) Waruna oznacza
tego, który otacza niczym ciemność". Asoekt nocny" Waruny nie pozwala jednak
interpretować się wyłącznie w uranicznym znaczeniu nocnego nieba", ale raczej
w szerszym sensie, naprawdÄ™ kosmologicznym, nawet metafizycznym. Noc jest
tak\e wirtualnością, zarodkami, tym, co ukryte [non-manifestation]25, i to
właśnie ta nocna" strona Waruny pozwoliła mu stać się bogiem Wód26 oraz
umo\liwiła jego identyfikację z demonem" Wrytrą. Nie będziemy zajmować się tu
problemem Wrytry-Waruny"; powiemy tylko, \e te dwie postacie majÄ… niejednÄ…
cechę wspólną. Nawet jeśli nie bierze się pod uwagę mo\liwego pokrewieństwa
etymologicznego między ich imionami27, nale\y podkreślić, i\ obaj oni są
związani z wodami, przede wszystkim z Wodami Uwięzionymi" ( wielki Warana
ukrył morze...", Rygweda IX, 73, 3) i \e Wrytrą, tak jak Warana, nazywany jest
niekiedy majin", czarownikiem" (np. II, 11, l O)28. W pewnym sensie te
rozmaite uto\samienia Wrytry i Waruny, jak zresztÄ… wszystkie inne formy i
funkcje Waruny, wzajemnie sobie odpowiadają i tłumaczą się. Noc (to, co
ukryte), Wody (to, co wirtualne, zarodki), transcendencjÄ™" i bier-
religion vedique d'apres les Hymnes du Rig-Veda, dz.
cyt,-' t- n, s. 213.
Co°maraswamy, Spiritual Authority..., dz. cyt., zwÅ‚asz-^- 29 i
nast.
cvt tanreliS'on vedique d'apres les Hymnes du Rig-Veda, dz.
27 ^ HI' s- !28. 4uthor-h' taffl\e' l- MI> s. 115 i nast.; Coomaraswamy,
Spiritual
28 Zob ' d2' Cyt'' S' 29 [ nast'
'9H s i Benveniste> L. Renem, Yrtra et Yrthragna, Paris niiejsc ^141, gdzie
mylnie twierdzi się, \e w większości chodzi""/gla Wrytry odpowiada magii Indry
i od niej po-"*?\ow'vm» r'°ri mag'a Jest raczej atiybutem istot o charakterze
[ Pobierz całość w formacie PDF ]