[ Pobierz całość w formacie PDF ]
kują życie codzienne. Nie mają jednak mocy sprawiania realnych relacji osobo-
wych, których chronienie, a głównie pryncypiów wyboru działań chroniących,
wyznacza etykę.
80
Rozdział XI
METODY I STRUKTURA METAFIZYKI
1. Identyfikowanie bytu jako metoda uzyskiwania twierdzeń metafizyki
Wszystkie podane w tej książce twierdzenia metafizyki starano się uzy-
skać w sposób wyznaczony wiernością pierwszemu skutkowi spotkania bytu z
intelektem możnościowym. Tym skutkiem jest doznanie przez intelekt jedności
istotowych pryncypiów bytu. Wierność lub zgodność z tym doznaniem wymaga
odróżniania pryncypiów bytu od samego bytu, zarazem tego bytu od relacji spo-
tkania i wywołanego przez nią poznania. Sam więc pierwszy skutek spotkania
bytu z intelektem wyznacza metodę metafizyki. Metafizyka rozważa to, co odbie-
ra zgodnie ze swą naturą intelekt możnościowy. Jest wrażliwy na pryncypia, sta-
nowiąc wewnętrzne przyczyny bytu i przyczyny zewnętrzne. Te pryncypia bytu
stanowią zarazem przedmiot metafizyki.
Metoda metafizyki jest takim postępowaniem badawczym, które polega -
zgodnie z przedmiotem metafizyki i doznaniem przez intelekt możnościowy
pryncypiów bytu - na kierowaniu się w identyfikowaniu bytu odróżnianiem pryn-
cypiów od tego, czym byt jest i że jest, na odróżnianiu zarazem skutku od przy-
czyny, poszukiwaniu dla wewnętrznych przyczyn ich przyczyn zewnętrznych w
istotowym układzie przyczyn i odróżnianiu tego układu od układu liniowego, któ-
ry polega na wiązaniu z sobą podobnych przejawów w skutku i przyczynie. Nale-
ży wobec tego także odróżniać przejawy bytu od jego pryncypiów i od przypadło-
ści, gdyż przejawy bytu wskazują na jego istnienie, a przypadłości na istotę. Iden-
tyfikując wciąż w bycie jego pryncypia należy pilnować, aby uznać za pryncy-
pium to, co zapoczątkowuje i identyfikuje byt i nie jest czymś wniesionym w byt
przez nasz intelekt. Trzeba odróżnić bytowanie od ujęcia bytowania, tym samym
więc realizm od idealizmu. Realizm polega na uznawaniu za pryncypia stanowią-
ce byt tego, co stworzone przez samoistny akt istnienia. Idealizm jest uznaniem za
pryncypium bytowania każdego intelektu i przypisywaniem poznaniu pozycji
zródła jedności tego, co ujmowane przez różne władze poznawcze.
81
Tak uświadomiona sobie metoda metafizyki jest metodą identyfikowania
pryncypiów i bytów. Wynika z niej zarazem metoda uznawania twierdzeń metafi-
zyki.
2. Szukanie zgodności wiedzy z bytem jako metoda uznawania twierdzeń
metafizyki
Metoda uznawania twierdzeń metafizyki wynika ze skutku postępowania
identyfikacyjnego. Tym skutkiem jest wskazanie na pierwsze w bycie, stanowiące
go pryncypia, których bytowa kompozycja wyklucza niebyt. Gdy wskazane
pryncypia dopuszczają wątpliwość, czy byt istnieje, czy nie istnieje, znaczy to, że
nie ujęliśmy pierwszych pryncypiów bytu. Istnienie więc bytu potwierdza
prawdziwe ujęcie pierwszych pryncypiów. Możemy tu dodać, że metoda
identyfikowania pryncypiów jest jej ujęciem z pozycji wewnętrznych przyczyn,
stanowiących byt. Metoda uznawania twierdzeń o bytach jest jej ujęciem z
pozycji zewnętrznych przyczyn twierdzeń i poznania, wywołanego wewnętrznymi
przyczynami bytu.
Tak ujęta metoda uznawania twierdzeń metafizyki wynika z przekształca-
nia wcześniej stosowanych sposobów identyfikowania bytu i uznawania zdań o
bycie.
3. Krótka historia metod metafizyki
Najpierw Platon uważał, że za naturę bytu należy uznać to, co bezpośred-
nio poznane. Zależnie jednak od tego, której władzy przyznano pozycję władzy
dominującej, za naturę bytu uznawano poznany przedmiot tej władzy. Sądzono
więc, że naturą bytu jest albo materia, albo tworzywo duchowe, nazywane myślą.
Sam Platon, akcentując dominującą rolę intelektu, uznał za naturę bytu jedność
stanowiącego byt tworzywa. Można tu powiedzieć, że nieświadomie wskazywał
na mowę serca, w której intelekt podczas spotkania z bytem doznaje jedności
pryncypiów istotowych. Dla Platona jednak jedność była ideą w osobnym świe-
cie, dystansującym świat bytów złożonych z wielości tworzyw.
Arystoteles, aby uniknąć niedokładności filozofii Platona, proponował,
aby za naturę bytu uznać to, co jest najbliższym podmiotem tego, co bezpośrednio
poznajemy. Uważał, że bezpośrednio poznajemy ruch, a więc przypadłość w po-
staci relacji. Tę relację podmiotuje w bycie możność. Ona jest pierwszą, we-
wnętrzną w bycie przyczyną tego, czym byt jest. Podmiotując wiele przypadłości
musi być nieokreślona. Byt jednak, w którym zawarta jest możność, jest określo-
ny. Uznał więc, że możność zarazem podmiotuje zewnętrzne wobec niej przypa-
dłości i wyłania z siebie do wewnątrz bytu formę, która powoduje określoność
materii i identyczność bytu.
82
Aby uniknąć tezy, że nieokreśloność jest przyczyną czynnika określające-
go, a więc tezy, że z tego, czym byt nie jest, wynika to, czym jest, św. Tomasz
przyjął, że uznanie za twierdzenie metafizyki jakiegokolwiek zdania wymaga jego
zgodności z pierwszymi pryncypiami bytu. Musi to więc być zdanie, z którego nie
wynika nieistnienie bytu.
Przyjmuje się na ogół, że metodą rozpoznawania bytu w tym, czym on
jest, jest abstrakcja. Wydaje się jednak, że abstrakcja stanowi metodę odróżniania
przedmiotu różnych nauk, przede wszystkim odróżnienia fizyki od matematyki i
metafizyki. Zasadą odróżnienia jest zakres objętych przedmiotem danej nauki
bytów. Przedmiot metafizyki w wyniku stosowania abstrakcji jest zakresowo naj-
szerszy, gdyż obejmuje wszystko, co jest, co buduje. Jest zarazem treściowo naj-
uboższy, gdyż dotyczy tylko bytowania. Nie wynika więc z abstrakcji zidentyfi-
kowanie tego, czym byt jest, stanowiących go jego wewnętrznych pryncypiów.
Abstrakcja nie stanowi metody identyfikowania pryncypiów bytu. Stanowi sposób
ukazywania różnic między naukami.
Sądzono też, że podstawową metodą rozpoznawania bytów jest pierwsza
[ Pobierz całość w formacie PDF ]